Artikel van de maand: De kwalificerende functie in de politiek

Elke maand schrijft iemand uit ons netwerk van christen-filosofen een artikel: op welke manier komen we christelijke filosofie tegen in ons werk, onze studie of ons dagelijks leven? Deze maand schrijft bijzonder hoogleraar Christelijke Filosofie prof. dr. Marc de Vries over welke plaats christelijke filosofie heeft in zijn werk als politicus in de Eerste Kamer.

Nu ik in navolging van eerbiedwaardige voorgangers als Egbert Schuurman, Roel Kuiper en Maarten Verkerk een poosje in de Eerste Kamer zit, merk ik steeds meer hoe de christelijke filosofie daar te pas komt. Laatste was er een debat over de toepassing van het profijtbeginsel bij de Waterschappen. Het wetsvoorstel ging vrijwel helemaal over het economisch reilen en zeilen van waterschappen en nieuwe mogelijkheden om hun inkomsten voor een geleverde dienst beter af te stemmen op hun inspanningen om die dienst te leveren. Op zich iets wat helemaal past in onze ideeën over professionele praktijken. Zoals we van collega’s als Gerrit Glas, Jan Hoogland en Henk Jochemsen geleerd hebben wordt in de medische sector lang niet altijd recht gedaan aan de professionaliteit van artsen omdat ze nog wel eens gekneveld worden door economische eisen en knellende regulering. In dat licht is het mooi dat de professionele expertise van de Waterschappen recht gedaan wordt doordat zij zelf meer zeggenschap krijgen in de bepaling van de tarieven die zij mogen rekenen voor de levering van water of de bescherming tegen de bedreigingen daarvan. Ik heb dat in mijn debatbijdrage ook zo benoemd.

Tegelijk zat er in het wetsvoorstel een punt van aandacht. Van Dooyeweerd hebben we geleerd dat alle entiteiten een economisch aspect kennen. Waterschappen dus ook. Er gaat geld in en er komt water uit, om het even kort door de bocht te zeggen. Maar, in Dooyeweerdiaanse termen, het economische aspect is niet het aspect waarin de kwalificerende functie zich bevindt. Waterschappen zijn immers geen bedrijven, voor wie dat wel geldt, maar overheden. In 1255 stelt Graaf Willem II van Holland in Leiden het Hoogheemraadschap van Rijnland in: het eerste waterschap van Nederland. Zo lang maken Waterschappen al deel uit van het Nederlandse politieke landschap. Het is een redelijk unieke constructie en er zijn enkele buitenlanden de met interesse naar Nederland kijken om deze eventueel te kopiëren. Waterschappen worden democratisch verkozen. Op woensdag 15 maart 2023 was de laatste verkiezing, tegelijk met die voor de Provinciale Staten.

De verruimde mogelijkheden voor het genereren van inkomsten zouden voor Waterschappen een verleiding kunnen worden om te gaan denke als een bedrijf. Dat zou op gespannen voet kunnen staan met hun aard als overheidslichaam. De overheid is immers juridisch gekwalificeerd. Zij moet primair gericht zijn op het bevorderen van publieke gerechtigheid, in dit geval het publieke recht op voldoende en school water om te consumeren, mee te reinigen en te recreëren, en om te beschermen tegen bedreigingen van water. De waarde van een Waterschap moet dus niet in geld worden uitgedrukt, maar in de mate waarin het bijdraagt aan de publieke gerechtigheid. Ook dat kon ik mooi benoemen in mijn bijdrage aan het debat. Zo klonk er in de Eerste Kamer een mondje christelijke filosofie, al heb ik die term maar net gebruikt omdat mijn collega’s mij misschien anders te filosofisch gaan vinden.

Recht doen aan professionaliteit was eind vorig jaar ook al aan de orde geweest bij het wetsvoorstel over het dierenwelzijn. Het belang daarvan spoort helemaal met de dure verplichting die we als christenen hebben om goed om te gaan met dieren. Ze zijn immers onze medeschepselen en de zorg voor hen is ons door de Schepper toevertrouwd. Boeren worden soms ingeperkt in hun kennis ver wat goed is voor dieren door al te gedetailleerde regelgeving. In het wetsvoorstel kwam er meer ruimte voor boeren om zelf te bepalen hoe ze de doelen voor dierenwelzijn zouden willen realiseren. Nog een discussie op dit beleidsterrein as die over de meststoffen. In plaats van gedetailleerde normen voor depositie zou het meer recht doen aan de professionaliteit van boeren om zelf te bepalen hoe de streefwaarden van concentraties in het leefmilieu bereikt kunnen worden. Boeren kennen als geen ander de lokale omstandigheden en wat in een bepaalde lokale context het best zal werken. Het is wel gemakkelijk om te denken dat de boeren alleen maar uit zijn op het ontlopen van milieuverplichtingen maar dat doet geen recht aan de werkelijkheid. Zij hebben in het verleden al heel wat inspanningen gepleegd om de milieudoelen te halen. Dat maakt overigens een extra prikkel door regelgeving niet overbodig, want niet elke afzonderlijke boer zal milieubelangen even helder op het netvlies hebben. Soms worden boeren gefrustreerd doordat te gespecificeerde regels hen soms dwingen tot suboptimale oplossingen. Dat is natuurlijk niet wenselijk. De wetgever moet de expertise van boeren serieus nemen. De praktijk van de overheid en de praktijk van de landbouw zijn verschillend en dar moet recht aan gedaan worden.

Kortom, ons gedachtegoed heeft beslist politieke waarde. Later dit jaar komen er ongetwijfeld wetsvoorstellen op het gebied van onderwijs. Ook daar speelt de professionaliteit van de praktijk een rol. Docenten en schoolleiders voelen regelgeving soms als een blok aan het been in de uitoefening van hun werk. Hier heeft de overheid er helemaal een handje van om greep te krijgen op de praktijk. Een mooi voorbeeld van hoe het wel moet is het onlangs verschenen eindadvies van de wetenschappelijke Curriculumcommissie, op 2 januari gepresenteerd in Nieuwspoort. Een gedegen advies waarin de stem van de professionals serieus doorklinkt. Maar hoe kan het ook anders met voormalig hoogleraar christelijke filosofie, en tevens voormalig senator Roel Kuiper als voorzitter van de commissie. Het zal wel even duren voordat dit advies in zijn vertaling naar wetgeving, de Eerste Kamer bereikt. Ik zie er naar uit om ook dan gewapend met de christelijke filosofie bij te dragen aan de beraadslagingen.