Bestaat christelijke filosofie? Verslag van een gastcollege aan de Evangelische Hogeschool

Op 2 april gaf prof. mr. dr. Richard Steenvoorde, bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Rotterdam, een introductiecollege filosofie aan de Evangelische Hogeschool in Amersfoort.

Het college was voor de jonge studenten hun eerste kennismaking met de filosofie en vandaar betrof de inhoud van het college in de eerste plaats de vraag: wat is nu eigenlijk filosofie? Het college werd onderverdeeld in twee helften, de eerste helft was een algemene introductie in de filosofie en vervolgens de christelijke filosofie en de tweede helft was een introductie in de Aristotelische deugdenleer.

Liefde voor de wijsheid

Om hier een goed beeld van te geven begon Richard Steenvoorde met de letterlijke betekenis van het woord filosofie, namelijk: ‘het liefhebben van wijsheid’. Vervolgens onderscheidde hij drie soorten manieren om van de filosofie gebruik te maken: de usus philosophicus, dat wil zeggen filosofie omwille van de filosofie; de usus pedeagogicus/theologicus, zijnde filosofie als dienst aan een ander wetenschapsgebied; en als laatste de usus cosmicus, filosofie als wijsheid of als wereldbeeld. Naast deze drie manieren om filosofie te gebruiken, ging Steenvoorde ook kort in op welke verschillende deelgebieden er binnen de filosofie zijn.

Na deze algemene introductie werd al vrij snel de link tussen filosofie en christendom gelegd. Steenvoorde stelde de vraag: bestaat er iets als christelijke filosofie? En hij verwees naar het negatieve antwoord van Barth. Volgens Barth bestaat er niet zoiets als christelijke filosofie omdat als het filosofie was dan was het niet christelijk en als het christelijk was dan was het geen filosofie. Gelukkig voor onze stichting is dit geen definitief negatief antwoord. Steenvoorde weerlegde de drie argumenten die Barth gaf voor zijn claim en stelde vervolgens dat er in de eerste plaats van oudsher niet een dergelijk vijandig onderscheid werd gemaakt tussen geloven en filosoferen. Hij beargumenteerde dat in de tweede plaats filosofie al letterlijk sinds het begin van de Bijbel aanwezig is, namelijk door de meerduidigheid van het Woord dat aan het begin van het evangelie van Johannes te vinden is, en dat als logos refereert naar de rede, en daarmee ook naar de mogelijkheid om te filosoferen. Vandaar valt filosofie wel degelijk met het Christendom te combineren.

Persoon, context en bronnen

Maar hoe moet je dan als christen filosofisch denken? Steenvoorde stelt dat de christelijke filosofie drie dimensies heeft: persoon, context en bronnen. Wat betreft de persoonlijke dimensie kijk je als christen altijd al naar de wereld vanuit bepaalde christelijke principes, ofwel je kijkt door een christelijke bril. Qua contextuele dimensie leef je nu als christen in een samenleving waarin bijna niemand meer gelooft, waarom is dit het geval? En als het aankomt op de dimensie van bronnen is het goed dat er mensen zijn met andere bronnen van kennis dan christelijke, want zoals Thomas van Aquino zegt: ‘wees dankbaar voor de mensen met wie je het oneens bent, als zij net zo hard naar de waarheid hebben gezocht als jij, dan komt in een oprechte discussie de waarheid aan het licht.’. Ofwel, pas als je samen het gesprek aangaat, komt de waarheid aan het licht.

Voor het laatste stuk van het eerste gedeelte van de introductie stond Steenvoorde stil bij het onderbelichte aandeel van vrouwen in de christelijke filosofie door te verwijzen naar enkele namen als Weil, Anscombe en Stein die veel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling hiervan.

Wat is het goede leven?

De tweede helft van het college was een stuk minder algemeen van aard en betrof de Aristoteliaanse deugdenleer en de herziening hiervan door Thomas van Aquino. Deze helft begon met het antwoord van Aristoteles op de vraag: wat is het goede leven? Volgens Aristoteles streeft de mens naar het goede; Het Goede is namelijk dat waar alle dingen zich op richten. Door dit streven naar het goede kan de mens gelukkig zijn, en dat is datgene wat een ieder uiteindelijk wil. Thomas van Aquino bouwt hier op voort door de volgende redenatie: Als God perfect is, heeft Hij ook het perfecte geluk. Ons uiteindelijke geluk is dan het delen in het perfecte geluk van God. We moeten dus op zoek naar het vinden van geluk met God. Maar hoe doen we dit dan?

Volgens Aristoteles is dit streven naar het goede te verwezenlijken door het doen van goede daden en de deugden helpen hierbij. Deugden zijn namelijk positieve karaktereigenschappen die ons helpen om het goede te doen. Volgens Aristoteles zijn er tweeëntwintig deugden, die ieder verbonden zijn aan twee specifieke ondeugden waartussen de deugd in evenwicht is. Thomas van Aquino herleidt dit aantal deugden tot zeven en maakt een onderscheid tussen de vier kardinale deugden en de drie Goddelijke deugden. De vier kardinale deugden zijn: voorzichtigheid; rechtvaardigheid; matigheid en standvastigheid; en de drie Goddelijke deugden zijn: geloof, hoop en liefde. Waar een ieder volgens de vier kardinale deugden kan leven, kunnen alleen gelovigen volgens de drie Goddelijke deugden leven.

Bruggen bouwen

Als christen leef je volgens Steenvoorde dus in een specifieke relatie tot geluk. En dit kan een goed aanhaakpunt zijn om met niet gelovige mensen in het gesprek te gaan. Het is dan de bedoeling dat we een brug bouwen tussen ons en de seculiere medemens. Om dit te doen moeten we volgens Steenvoorde beginnen aan de overkant, door middel van het leren te begrijpen van de beweegredenen van de ander. Als we dit doen, kunnen we volgens Steenvoorde de aansluiting met elkaar vinden. En op deze geëngageerde wijze van doen kun je vervolgens je christelijke visie met de ander delen. Zo kan je bijvoorbeeld vertellen dat geluk niet minder wordt door het met een ander te delen.

Dit verslag is geschreven door Ruben van den Hul, masterstudent filosofie en stagiair bij Stichting voor Christelijke Filosofie. Binnenkort verschijnt er een verslag van de tweede avond.