Artikel van de maand: Verantwoordelijkheid en techniek. Een pleidooi voor een vernieuwde ethische benadering

Elke maand schrijft iemand uit ons netwerk van christen-filosofen een artikel: op welke manier komen we christelijke filosofie tegen in ons werk, onze studie of ons dagelijks leven? Deze maand schrijven Evert Jan Broekhuizen en Cees Tulp, onderzoekers binnen het ILSE onderzoeksproject*, over het belang van het begrip ‘verantwoordelijkheid’ in het nadenken over techniek voor ons als samenleving en welke rol we daarin kunnen spelen.

Op 20 januari 2025 deed Big Tech zichtbaar zijn intrede in de politieke arena van de Verenigde Staten met de benoeming van Elon Musk tot hoofd van DOGE. Musk is medeoprichter en CEO van meerdere bedrijven die revolutionaire technologieën introduceerden; OpenAI, SpaceX, Starlink, Neuralink, Tesla, PayPal en X. Deze technologieën hebben grote impact op onze wereld. Van het niveau van de wereldpolitiek (zoals de rol van Starlink in de oorlog in Oekraïne) tot het individuele niveau (zoals human enhancement¬—lichamelijke verbeteringen—via Neuralink). Waar de president van de Verenigde Staten Big Tech vrij spel geeft, gaan er in de Europese Unie stemmen op tot regulatie van Big Tech om zo hun macht over en invloed op de samenleving te verminderen. Als neveneffect loopt de Europese Unie het risico dat techbedrijven Europa verlaten, met een daarbij behorend verlies van de mogelijkheid om technologische ontwikkelingen te beïnvloeden. Daaruit vloeit het gevaar voort om technologisch achterop te raken in een steeds tumultueuzere wereld.

Kunnen we alleen kiezen tussen het omarmen van Big Tech of het volledig negeren van technologische ontwikkelingen vanwege de gevaren ervan? Nee. Wij geloven dat er een constructieve middenweg is. Maar zoals altijd vereist de middenweg grondig onderzoek en reflectie.

Nieuwe vorm van ethiek nodig
Doorgaand onderzoek en reflectie is nodig, omdat de uitdagingen waar we vandaag voor staan verschillen van de technologische uitdagingen waar we in de 20e eeuw voor stonden. Maar niet minder belangrijk is dat onze cultuur ook is veranderd. We zijn veranderd in de manier waarop we met elkaar omgaan, ons verhouden tot instituties of religie en gemeenschappen vormen.

Een gevolgenethiek, waar alleen gekeken wordt naar de directe impact van techniek, is in onze veranderende (mondiale) samenleving onvoldoende om de nieuwe technologische uitdagingen aan te gaan. We hebben een nieuwe vorm van ethiek nodig die onze menselijke verantwoordelijkheid stimuleert en ons in staat stelt ernaar te handelen.

De uitdagingen waar we voor staan vereisen een collectieve aanpak waarbij we als mensen handelen op basis van de kennis en mogelijkheden die we van God hebben gekregen. Maar al te vaak is religie er ten onrechte van beschuldigd de technologische vooruitgang af te remmen. Wij geloven dat het christelijk geloof onderzoekers in het verleden heeft geïnspireerd om het potentieel van Gods schepping te onderzoeken en dat dit geloof ons vandaag kan inspireren om ons positief bezig te houden met de vragen rond technologie. Maar we kunnen dit niet blijven doen met het idee dat technologie iets neutraals is en los staat van cultuur of andere domeinen van het menselijk leven. Technologie is sterk verbonden met de menselijke conditie en moet als zodanig worden doordacht. Die doordenking moeten we niet alleen doen als individu, maar ook als lid van een gemeenschap, als lid van een cultuur en zelfs als lid van een religie.

Ethiek van verantwoordelijkheid
De middenweg is dus niet alleen een proces van academische reflectie, maar betrekt ook de menselijke morele gemeenschappen, cultuur en religie. We hebben een verantwoordelijkheidsethiek nodig die de individuele moraliteit of juridische aansprakelijkheid overstijgt en ons richt op de verantwoordelijkheid die de mens gegeven is om het leven te beschermen en te helpen floreren.

Een ethiek van verantwoordelijkheid is niet blind voor de toekomst, waarin we technologische ontwikkelingen volgen waar ze ons ook heen leiden. Een ethiek van verantwoordelijkheid is ook niet gebaseerd op angst om een onbekende toekomst in te gaan, omdat we technologie gevaarlijk vinden. Een ethiek van verantwoordelijkheid is hoop zonder naïviteit en geloof met realiteitszin. We moeten weten waar we naar toe willen (of geloven dat we geroepen zijn om naar toe te gaan) en manieren vinden om daar samen naar te handelen in het heden.

Evert Jan Broekhuizen (1990) is onderzoeker voor het Institute of Leadership and Social Ethics (ILSE) aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) van Leuven. Zijn interesse ligt bij de relatie tussen verantwoordelijkheid en morele gemeenschappen.
Cees Tulp (1983) is eveneens onderzoeker voor ILSE aan de ETF. Zijn onderzoek richt zich op de verhouding tussen de (post-) fenomenologie en verantwoordelijkheidsethiek in de context van de technologische uitdagingen.

*Het ILSE onderzoeksproject “Responsibility Ethics as a New Paradigm for Engaging Technological Developments” zoekt antwoorden op de uitdagingen van technologische ontwikkelingen. Stichting voor Christelijke Filosofie is als valorisatiepartner bij dit project betrokken.